Choroby autoimmunologiczne a dieta i suplementacja

Choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne, z autoagresji) to grupa ponad 80 chorób spowodowanych nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego (immunologicznego) organizmu, w których przebiegu powstają przeciwciała lub limfocyty T skierowane przeciw własnym tkankom. Występuje tu zaburzenie pomiędzy limfocytami Th1 i Th2. Efektem takiej dysfunkcji jest atakowanie własnych komórek, uznawanych przez układ odpornościowy za ciała obce. Zaatakowany może zostać niemal każdy narząd czy układ. U osoby chorej często współistnieją dwie lub więcej tego typu chorób. Większość schorzeń z tej grupy jest bardzo trudna do leczenia, gdyż przeciwciała pojawiają się znacznie wcześniej aniżeli objawy chorobowe. Na choroby autoimmunologiczne w większości chorują kobiety, co prawdopodobnie wynika ze zmiennego poziomu hormonów.

Przyczyny chorób z autoagresji nie są dokładnie znane, jednak wiadomo, że sprzyjają im pewne czynniki genetyczne i środowiskowe w tym żywieniowe. Elementem wyzwalającym atak na własne tkanki może być: infekcja wirusowa lub bakteryjna, silny stres, toksyny środowiskowe, metale ciężkie, leki i antygeny żywieniowe.

Podstawową rzeczą jest, aby osoby cierpiące na choroby autoagresywne wyeliminowały ze swojego najbliższego otoczenia jak najwięcej chemikaliów: farby i lakiery do włosów, środki czystości, kosmetyki, spaliny samochodowe, tytoń, pestycydy, metale ciężkie, odświeżacze powietrza, sztuczne dodatki do żywności, itp. Dobrze jest wybierać naturalne i hipoalergiczne kosmetyki oraz środki czystości. Chodzi o to, by redukować nadmierną ilość syntetyków, które potencjalnie prowadzą do stresu oksydacyjnego, mogą zaburzać funkcjonowanie układu odpornościowego i powodować stan zapalny. Zapalenie może prowadzić do powstania destrukcyjnych dla sygnalizacji komórkowej związków zwanych cytokinami. Chroniczne zapalenie ogólnoustrojowe jest powiązane z kilkoma zaburzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak toczeń, reumatoidalne zapalenia stawów i fibromialgia (ból w układzie ruchu).

• choroby tarczycy: Hashimoto (przewlekłe zapalenie tarczycy) i Gravesa-Basedowa (nadczynność tarczycy),
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• choroby układowe tkanki łącznej: toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, układowe zapalenia naczyń, reaktywne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
• nieswoiste zapalenia jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna,
• choroby nadnerczy: choroba Addisona (niedobór hormonów nadnerczy),
• choroby neurologiczne: miastenia (męczliwość mięśni), stwardnienie rozsiane,
• choroby skóry: bielactwo nabyte (podejrzewane), łuszczyca, łysienie plackowate,
• niedokrwistość Addisona-Biermera (złośliwa; zaburzenie wchłaniania witaminy B12),
• sarkoidoza (powstawanie grudek zapalnych najczęściej w węzłach chłonnych i/lub płucach),
• cukrzyca typu 1 (autodestrukcja komórek produkujących insulinę).

Kolejną, częstą przyczyną jest nieszczelna bariera jelitowa spowodowana nie tylko przez toksyny środowiskowe, ale też stres, leki, nieuregulowany tryb życia, czy niewłaściwą dietę.

Wzmożone jest wówczas wydzielanie zonuliny. Białko to moduluje przepuszczalność ścisłych połączeń pomiędzy komórkami w ścianie przewodu pokarmowego. W przypadku wzrostu jego stężenia dochodzi do rozluźnienia struktury jelita. W dużym uproszczeniu, przez takie przeciekające jelito cząsteczki pokarmowe i bakterie mogą przedostać się do krwiobiegu, wywołując nieprawidłową odpowiedź ze strony układu immunologicznego.

Rozszczelniony nabłonek jelitowy przepuszcza cząsteczki białkowe, a następnie powstałe kompleksy antygen- przeciwciało osadzają się w różnych narządach (np. w Hashimoto w tarczycy, w RZS w stawach) powodując ich stan zapalny i choroby z autoagresji. Najczęściej stan taki powodują białka: glutenowe oraz mleczne i sojowe, ale może być to praktycznie każde inne białko (np. jaja, orzecha czy fasoli). Przykładowo, w chorobie Hashimoto gluten jest czynnikiem wyzwalającym w ok. 80% przypadków. Zdarza się też, że samo wyeliminowanie glutenu może odwrócić przebieg Hashimoto i doprowadzić do remisji, gdy jest on źródłową przyczyną choroby. Aby zbadać jaki antygen żywnościowy konkretnie nam szkodzi, warto wykonać test nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej (zwanej potocznie nietolerancją).

W odbudowywaniu flory bakteryjnej oraz szczelności niezbędne są probiotyki, prebiotyki i inne substancje pomocnicze. Zwykle stosuje się je przez 3-6 miesięcy w dość dużych dawkach, a później zażywa się dawkę podtrzymującą. Choć można przyjmować najczęściej stosowane probiotyki w dawkach standardowych, to jednak dobór probiotykoterapii powinien być indywidualny i w tym celu pomocne może być wykonanie badania mikloflory jelitowej oraz test na zonulinę.

1. Dieta bez glutenu, nabiału, soi i cukru.
2. Dieta jak w punkcie 1 + eliminacja wszystkich zbóż i roślin strączkowych.
3. Dieta jak w 2 + eliminacja jaj, orzechów, nasion i warzyw psiankowatych.

Zboża i rośliny strączkowe:

• lektyny (w tym gluten; przyklejają się do tkanek, co wywołuje atak z autoagresji),
• saponiny (powodują rozpad czerwonych krwinek),
• inhibitory enzymów proteolitycznych (utrudniają trawienie),
• kwas fitynowy (wiąże związki mineralne).

Nabiał:

• kazeina/beta-lakotglobulina (białka obce dla człowieka),
• laktoza (cukier, na który wiele osób posiada nietolerancję),
• hormony.

Jaja i warzywa psiankowate:

• owoalbumina w jaju (nasila procesy autoagresywne),
• alkaloidy w psiankowatych (mają trujące działanie).

Każdy z nas jest inny, za co odpowiedzialne są nasze geny. Różni nas płeć, zdolności trawienne przewodu pokarmowego i alergie pokarmowe. Wszystkie te czynniki powodują, że każdy z nas ma inne potrzeby żywieniowe. Dlatego też w pierwszej kolejności należy wyeliminować produkty, na które stwierdzono nadwrażliwość pokarmową (co jest indywidualną sprawą) oraz gluten, nabiał i soję (większość osób ma z nimi problem). Wymaga to rezygnacji z chleba, dań mącznych na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia, zwykłego owsa (klusek, pyz, makaronów, naleśników, kaszy manny, kuskus, ciast, ciasteczek, drożdżówek, placków itd.). Można spożywać: kaszę gryczaną, kaszę jaglaną, biały ryż, ziemniaki, amarantus, kukurydzę, proso, owies certyfikowany (bezglutenowy), maniok, tapioka i oczywiście chleby, naleśniki czy kluski z mąk pochodzących z tych zbóż. Można spożywać pieczywo chrupkie kukurydziane i wafle ryżowe. Z nabiału należy wykluczyć mleko, sery, serki, twarogi, jogurty, maślanki, kefiry, śmietany. Przy wykluczeniu nabiału ważna jest suplementacja wapniem i witaminą D. Jeśli wykluczenie nabiału i zbóż glutenowych nie przynosi oczekiwanych rezultatów, w dalszej kolejności dodatkowo wyklucza się wszystkie zboża oraz roślinny strączkowe. Jeśli nadal nie ma poprawy, w ostateczności przechodzi się na dietę z wykluczeniem wcześniej wymienionych składników (zboża, nabiał, strączki) wraz z eliminacją warzyw psiankowatych (ziemniaki, pomidory, bakłażany, papryka, przyprawy: chilli, papryka słodka, pieprz, gorczyca w tym także musztarda) – jest to dieta o nazwie protokół autoimmunologiczny. Odnajdując pod kontrolą dietetyka skuteczny program żywieniowy, można doprowadzić do znacznego złagodzenia objawów chorobowych lub nawet do remisji choroby, czyli okresu, w którym nie ma objawów (oznacza to też wycofanie się przeciwciał charakterystycznych dla danego schorzenia). Jest to jednak długotrwały i żmudny proces, trwający nawet do 2 lat.

W chorobach z autoagresji bardzo ważny jest poziom witaminy D. Dawkę należy dobrać w taki sposób, aby jej stężenie we krwi wynosiło 60-70 ng/ml. Korzystne oddziaływanie wykazują również witamina C, E, A, selen, cynk, magnez, b-karoten, kwasy tłuszczowe omega-3, koenzym Q10, B-kompleks, glutation, kurkuma i inne. Dobiera się je odpowiednio do konkretnego schorzenia.

Dieta i suplementacja w chorobach z autoagresji dla każdego może być inna w zależności od wykrytych nadwrażliwości pokarmowych, indywidualnej tolerancji i reakcji na składniki pożywienia. Dietę układa się stopniowo krok po kroku, obserwując reakcję organizmu po eliminacji poszczególnych składników oraz przeprowadza się badania kontrolne (np. w Hashimoto przeciwciała anty-TPO). Jest to bardzo ważne, gdyż wykluczenie wszystkich potencjalnych alergenów nie jest konieczne, a może przyczynić się do niedoborów pokarmowych. Nie ma tu jednej reguły, sprawa jest złożona i każdy powinien mieć ustalaną dietę indywidualnie. Ważna jest również samoobserwacja.