Rozwój psychoseksualny dziecka w wieku 3–6/7 r.ż. (faza edypalna). Część 2

Innymi zjawiskami tego okresu rozwojowego są dziecięce zabawy erotyczne, a także pytania i inne zachowania orientacyjne oraz dziecięca twórczość erotyczna. Część z tych zjawisk ma charakter rozwojowy, a zatem mieści się w normie seksuologicznej dla dzieci, a część może mieć charakter pozanormatywny, wymagający interwencji osób dorosłych, rodziców, opiekunów czy specjalistów.

Zachowania tego typu można podzielić na interakcyjne i zabawy erotyczne samotne. Dzieci bawią się w nie od ok. 4-5 r.ż. i zdarza się, że przedłużają się one do pierwszych klas szkoły podstawowej, choć ich szczyt przypada zwykle na okres przedszkolny.

1. Zabawy naśladujące aktywność seksualną innych osób – np. zabawa w dom (dzieci dzielą role na np. mamę i tatę, którzy całują się, przytulają, żeby mieć dzidziusia, potem mają dziecko, które wożą w wózku, przewijają, etc.), imitacja kontaktów seksualnych (dzieci mogą np. kłaść się na sobie, przytulać, całować, nie rozumiejąc najczęściej znaczenia takiego zachowania), zabawa w narzeczonych (trzymanie za ręce, przytulanie, gładzenie, całowanie, itp.). Inspiracją do treści zabaw są obserwacje życia osób dorosłych, starszego rodzeństwa, rówieśników, aktorów czy postaci z bajek. Dziecko może być bezpośrednim obserwatorem zachowań, które później naśladuje (obserwacje, podglądanie), może też oglądać bajki, filmy, programy TV. Dlaczego dzieci podejmują takie zachowania? Kieruje nimi ciekawość i przyjemność uzyskana w wyniku stymulacji, m.in. obszarów erogennych (zabawy normatywne). Zabawy te są okazją do wzajemnego dotykania, rozbierania się, manipulowania ciałem. Dzieci mogą nie rozumieć znaczenia czynności, których się podejmują, czasami ukrywają elementy takiej zabawy.
2. Zabawy naśladujące sytuacje pozaseksualne, które są okazją do kontaktu i manipulacji ciałem, np. zabawa w doktora (jedno dziecko dotyka /”bada”/ drugie dziecko, ogląda jego ciało), zabawa w szpital, w kosmetyczkę, masażystę, teatr i inne. Dziecko może czerpać pomysły z mediów, ale też z własnego doświadczenia (np. pobyt w szpitalu czy sanatorium). Uzyskuje w ten sposób przyjemność z bycia dotykanym i dotykania, także obszarów erogennych. Ponadto zaspokaja ciekawość poznawania ciała drugiego człowieka, ciekawość nowych doznań. Części tych zabaw też mogą być ukrywane przed dorosłymi.
3. Zabawy odreagowujące – zachowania pozanormatywne. Przykładami takich zabaw mogą być: zmuszanie innego dziecka do kontaktu seksualnego, zabawa w operację. Motywem działania dziecka jest chęć obniżenia napięcia emocjonalnego związanego z tym, czego dziecko doświadczyło i z czym nie może sobie poradzić w związku z np. oglądaniem filmu/-ów erotycznego/- ych czy wręcz pornograficznych bez przyzwolenia dorosłych, którzy nie dość starannie zabezpieczyli takie materiały lub, niestety, także za przyzwoleniem dorosłych (!)czy w związku z byciem ofiarą wykorzystania seksualseksuonego ze strony innego dziecka lub osoby dorosłej. Zabawy odreagowujące będą zatem formą wołania o pomoc. Pamiętajmy, że to dziecko, które w ten sposób krzywdzi, samo doznało przemocy. Ta świadomość powinna przyświecać interweniującym osobom dorosłym, aby ochronić wszystkie dzieci przed dodatkową traumatyzacją. ZAWSZE, KIEDY W ZACHOWANIU DZIECKA ZAWARTY JEST PRZYMUS/ BÓL, JEST TO ZACHOWANIE POZA NORMĄ ROZWOJOWĄ I WYMAGA REAKCJI OTOCZENIA, UDZIELENIA DZIECKU POMOCY. Zabawa może być też niebezpieczna dla uczestników, z uwagi na np. dokonanie uszkodzenia ciała.

Zabawy w grupach mogą mieć charakter „heteroseksualny”, jak i „homoseksualny”, tzn. uczestnikami mogą być osoby tej samej lub różnej płci, co wynika z dostępności dzieci np. w grupie przedszkolnej, koleżeńskiej czy w rodzinie lub na podwórku. Starsze dzieci zwykle przydzielają role młodszym, wprowadzają scenariusz zabawy, pilnują ewentualnej tajemnicy.

Zabawy w parze to jedna z odmian zabaw dziecięcych erotycznych. Dotykanie, całowanie, przytulanie wzajemne, wszystko to formy wyrażania szczególnej więzi dwojga dzieci (np. „narzeczeni” w grupie przedszkolnej, która najczęściej akceptuje takie zachowania).

Zabawy erotyczne samotne są zjawiskiem dotyczącym dzieci, które z różnych względów nie mają dostępu do innych dzieci. Mogą to być odgrywane sceny erotyczne między lalkami, rysowanie nagich postaci dziewczynek i chłopców, „ożywianie” („zaczarowanie”) zabawek w żywe dziecko i odgrywanie z nimi scen przed lustrem, przed sobą samym, co daje dziecku przyjemną ekscytację, podniecenie, które są najczęściej w opinii dziecka zakazane przez dorosłych. Dzieci mogą też naśladować współżycie rodziców, kiedy dorośli nie zadbali o intymność tak, aby dziecko nie miało do niej dostępu. Mogą też naśladować np. zachowanie prostytutki zainspirowane treścią filmów, do których miało dostęp za przyzwoleniem (!) lub bez przyzwolenia rodziców. Przyjemność może wynikać ze stymulowania własnego ciała, fantazji dających przyjemne podniecenie, z robienia czegoś, co jest zarezerwowane dla osób dorosłych, a więc zakazane.

Pytania i zachowania orientacyjne mają na celu zdobycie informacji nt. różnic anatomicznych w budowie dziewczynek i chłopców, kobiet i mężczyzn oraz funkcji, jakie te różnice pełnią. Dzieci obserwują dorosłych, rówieśników, a także zwierzęta. Mogą to być obserwacje przypadkowe (np. wspólne przebieranie się na basenie, pobyt na plaży, itp.), a także prowokowane przez dziecko, jak np. propozycja wprost kierowana do innego dziecka, aby się rozebrało albo propozycje wzajemnego, kolejnego lub równoczesnego eksponowania ciała. Wyjątkowo zdarza się zmuszanie pod groźbą dzieci słabszych, młodszych do pokazania narządów płciowych, a potem zachowania tajemnicy. W rodzinach, w których jest kilkoro dzieci różnej płci i w których nie ma restrykcyjnego tabu, odmienność płci jest oczywista i naturalna (np. dzieci starsze uczestniczą w kąpieli czy zabiegach pielęgnacyjnych młodszego rodzeństwa, lub wręcz pomagają w tym rodzicom). Dzieci w tym okresie rozwojowym chcą wiedzieć skąd się wzięły, jak to się dzieje, że „dzidziuś pojawia się w brzuszku mamy, jak wydostaje się z niego”, itp.. Odpowiedzi powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości poznawczych oraz emocjonalnych dziecka. Zatem dziecku w wieku przedszkolnym wystarczy informacja, że, kiedy rodzice bardzo się kochają i przytulają, chcąc mieć dziecko, to właśnie tak się może stać. A także, że dziecko rozwija się później w brzuszku, w tzw. macicy, która przypomina powiększający się wraz z rozwojem dziecka balonik. Można zatem odwoływać się do pojęć znanych dziecku (balonik, który może się powiększać), jak i wprowadzać pojęcia nowe, opisujące dany narząd prawidłową terminologią (macica). Wyjaśnianie spokojnym tonem daje dziecku informację, że to temat niewstydliwy dla rodziców, a coś naturalnego. Dodatkowo w ten sposób wzmacnia się więź między dzieckiem a rodzicem, dostaje ono rzetelną wiedzę oraz wsparcie, np. w sytuacji, kiedy uzyskało sprzeczne lub napawające je lękiem informacje.

Dzieci w tym wieku mogą także obserwować zwierzęta, mogą być świadkami kopulacji zwierząt czy (rzadziej) porodu. Bardzo ważne jest, aby spokojnie wyjaśnić owe zjawiska jako naturalne i podkreślić odmienność zasad, które rządzą zachowaniami ludzi i zwierząt. Dziecko nie będzie wówczas kojarzyć zachowań ludzi i zwierząt w jedną całość.

Dziecięca twórczość erotyczna to charakterystyczne dla tego wieku rozwojowego rysunki, prace z plasteliny, układanie wierszyków, wyliczanek i opowiadań o treści erotycznej. Te zachowania pojawiają się najpóźniej w czasie wieku przedszkolnego, co wynika z postępującego rozwoju funkcji poznawczych (np. rozumienie rymu, rozwój pamięci). W ten sposób dzieci zaspokajają swoje zainteresowania treściami seksualnymi w sposób bezpieczny, bo pośredni. Oczywiście, tak i tu można zaobserwować sygnały świadczące o ewentualnym doświadczeniu przez dziecko traumatycznego przeżycia, kiedy np. erotyczna treść rysunków dominuje nad innymi rysunkami dziecka, kiedy w wielu aspektach twórczości ten wątek jest szczególnie i powielekroć zaznaczany. Swoje wątpliwości należy skonsultować ze specjalistą, który będzie umiał odróżnić zachowanie w normie rozwojowej od zachowania pozanormatywnego.