Rozwój psychoseksualny okresu dorastania. Część 1 – płaszczyzna psychologiczna

Tym, co nowe, charakterystyczne dla dorastania, to: zmiany biologiczne, uniezależnianie się od dorosłych (rodziców), dążenie do stworzenia pary, nowe formy ekspresji seksualnej. Dorastanie jest pojęciem szerszym niż dojrzewanie, które odnosi się do zmian biologicznych. Dorastanie obejmuje dojrzewanie, ale i proces formowania się tożsamości psychicznej (w tym obraz siebie jako osoby danej płci, roli płciowej, stosunku do osoby płci przeciwnej, cele życiowe związane z płcią) oraz późniejsze dojrzewanie społeczne.

Inny jest przebieg oraz tempo dojrzewania i dorastania dziewcząt i chłopców. Inaczej doświadczają oni własnej płciowości, zarówno w aspekcie zewnętrznym, jak i psychicznym.

Faza pierwsza, do ok. 16. r.ż., podobnie jak rozwój chłopca, przebiega pod wpływem konfliktowej relacji z rodzicami i jednocześnie coraz silniejszego związku z grupą rówieśniczą. Dziewczynki rzadko w pierwszej fazie okresu dorastania uświadamiają sobie swoje pragnienia seksualne, które stanowią nieświadome tło konfliktów wewnątrzrodzinnych. Konflikty te prowadzą do wiązania się z grupą i poszukiwania osoby bliskiej poza terytorium rodziny. Rozwijająca się w tym czasie seksualność dziewczynki odczuwana jest jako pragnienie więzi uczuciowej, dążenie do bliskości, poszukiwanie osoby, wobec której może okazywać czułość, zaufanie i doświadczać tego samego z jej strony. W drugiej fazie dorastania, tj. od ok. 16. r.ż., dziewczyna zaczyna uświadamiać sobie stany pobudzenia i reaguje na nie. Charakterystyczne mogą być wówczas wyobrażenia realizacji relacji seksualnej z mężczyzną, z coraz wyraźniej zaznaczonymi elementami seksualnymi. Stopniowo akceptuje ona złożoną naturę potrzeby seksualnej. To czas wchodzenia w relacje uczuciowe i uczuciowo-seksualne, w pary, które są wyodrębnione z grupy i jednocześnie wolne od wpływów rodziców.

W okresie dorastania powracają treści edypalne (patrz okres dzieciństwa od 3. do 6./7. r.ż.), wyrażane jednak na inne sposoby niż w okresie przedszkolnym. Nadal jednak dziewczyna rywalizuje z matką, a ojciec jest „pobudzany” przez młodą, rozkwitającą kobietę. Wyrazem tego może być dewaluowanie matki, jej kompetencji, krytyka wyglądu, podważanie jej decyzji, etc.. Ojciec może być zapraszany do roli szczególnego autorytetu, tego, który np. da więcej przywilejów niż ta zła albo słaba matka. Niestety, te naturalne, rozwojowe zjawiska mogą trafiać na kryzys w związku rodziców i stanowić pożywkę dla rozgrywki między dorosłymi. Matka może wchodzić w walkę z córką, coraz bardziej chcąc podkreślić swoją siłę, do niszczenia córki włącznie, albo wycofywać się, ulegać, pozwalając córce na wygraną. Żadna z tych opcji nie jest dobra. Matka ma wiedzieć, że córka będzie się z nią zmagać, ale ma się tego nie bać. Ma nie oddawać swego miejsca przy mężu, dbać o relację małżeńską, zaznaczać, że córka nie ma do niej wstępu, a jednocześnie nie poniżać córki. Dziewczyna, obserwując dobrą relację między rodzicami, ich wzajemny szacunek i wzajemną atrakcyjność, dostaje pozytywny wzorzec, w oparciu o który może budować swoją relację z przyszłym mężem/partnerem.

Ojciec może odpowiadać na świadome i nieświadome zaproszenia córki do bliskiej, szczególnej relacji, w której córka stanowić ma quasi-partnerkę. Może mu to imponować, dowartościowywać, że córka pokazuje mu, jaki jest ważny, że ma więcej władzy niż żona, etc.. Dorastająca córka może np. mówić, że „matka to jej nie da kluczyków do samochodu, ale tata jest taki kochany, on ją rozumie” albo, że „tylko z nim można się dogadać, bo matka to nie rozumie”. Nie sposób opisać wszelkie możliwe scenariusze. Niestety, jest to krzywdzące dla wszystkich trzech osób w tym dramacie. W przypadku osób głęboko zaburzonych może dochodzić do przekraczania granic intymności, do relacji kazirodczych włącznie. Rolą ojca jest także dbać o relację małżeńską, zaznaczać, że to żona jest jego partnerką życiową, że ją szanuje, kocha, etc., że córka nie stanie u jego boku.

Jego rozwój seksualny przebiega także pod wpływem uniezależniania się od rodziców i przynależności do grupy rówieśniczej. Podobnie jak w przypadku dziewczyny, powracają treści edypalne. Chłopiec rywalizuje z ojcem, ich relacja ma charakter konfliktowy, więcej w niej agresji, negacji i krytyki. Ojciec będzie dewaluowany, jego pozycja podważana, kompetencje negowane. Może się to wyrażać na wiele sposobów. Matka zaś może być faworyzowana, „uwodzona” na różne sposoby. Niejedna matka dorastającego syna opowiadała mi, jakie to dla niej przyjemne, gdy widzi obok siebie już nie małego chłopca, ale młodego mężczyznę, który np. bierze ją na ręce w przypływie spontaniczności, czy podczas jakiegoś przyjemnie spędzanego wspólnie czasu. Matka może zapraszać syna do roli quasi-partnera, czyniąc z niego powiernika tajemnic, opowiadając m.in. o konfliktach z mężem, itd.. Pozwala tym samym synowi na zajęcie miejsca u jej boku. Nie jest to dobre dla jego rozwoju psychoseksualnego. Zarówno matka, jak i ojciec, powinni dbać o swoją relację, nie pozwalać synowi na wchodzenie do niej. Ojciec ma wiedzieć, że to taki czas w wieku syna, kiedy ten będzie w tej konfliktowej relacji budował swoją tożsamość. Syn ma przegrać z ojcem, ale nie zostać przezeń zniszczonym. Zmaganie to ma być połączone z uznawaniem przez ojca zasobów syna. Syn ma wyjść z domu silny, ale z dobrą relacją z ojcem. Widząc rodziców blisko ze sobą, dbających o swój związek, będzie miał pozytywny wzorzec do budowania podobnej relacji ze swoją żoną/partnerką.