Wcześniak na granicy życia i śmierci

Obecnie przedwczesne porody są jednym z głównych problemów współczesnego położnictwa. Jeszcze kilka lat temu aż połowa noworodków ważących mniej niż jeden kilogram, umierała. Dzisiaj, dzięki postępowi medycyny, te wskaźniki są znacznie lepsze. Dzieci przedwcześnie urodzone są bardziej narażone na powikłania, wymagają opieki medycznej, a także specjalistycznych warunków dla kontynuacji procesu dojrzewania do samodzielnego życia. Mogą jednak szybko dogonić swoich rówieśników i rozwijać się prawidłowo. 17 listopada obchodzimy Światowy Dzień Wcześniaka.

Wcześniakiem jest noworodek urodzony między 22. a 37. tygodniem ciąży, który w rezultacie nie osiągnął pełnej dojrzałości do życia poza organizmem matki. Rokowania co do przeżycia i osiągnięcia pełnego zdrowia dzieci urodzonych przedwcześnie zależą od: daty przyjścia na świat dziecka, masy urodzeniowej, płci (zwykle dziewczynki są odporniejsze i szybciej dochodzą do zdrowia) istanu zdrowia nowonarodzonego dziecka.

Możemy wyróżnić trzy stopnie wcześniactwa:

• noworodek urodzony przed upływem 26 tygodnia ciąży. Jest to dziecko skrajnie niedojrzałe, waży do 750 gr i mierzy mniej niż 30 cm. Szansa na przeżycie wynosi 50%. Organy noworodka nie są w pełni wykształcone, dziecko nie potrafi samodzielnie ssać, oddychać i utrzymywać stałej temperatury ciała, ma niską odporność. Po porodzie od razu trafia do inkubatora i zostaje podłączony do specjalistycznej aparatury wspomagającej jego funkcje życiowe. Dziecko zwykle pozostaje w inkubatorze do czasu równoważnego z 32. - 34. tygodniem ciąży,
• noworodek urodzony między 26. a 29. tygodniem ciąży jest bardzo niedojrzały. Dzieci ważą między 700 a 1600 gr i mierzą średnio od 30 do 42 cm. Wskaźnik przeżycia bliżej 26 tygodnia wynosi od 90 do 95 %, a bliżej 28 - 29 tygodnia wzrasta do 98%,
• noworodek urodzony między 30. a 34. tygodniem ciąży waży od 1100 do 2500 gr i ma od 35 do 45 cm długości. Szanse na przeżycie wynoszą powyżej 97%, potrzebuje on również niewielkiego wsparcia medycznego,
• noworodek urodzony między 35. a 37. ciąży waży od 1700 do 3300 gr i osiąga 42-45 cm. Wskaźnik przeżycia wynosi 98-100%.

Do najczęstszych przyczyn przedwczesnego porodu możemy zaliczyć:

• ciążę mnogą,
• nieprawidłową budowę narządów rodnych, np. rozwarcie szyjki macicy, niewydolność szyjki macicy,
• nieleczone lub źle leczone zakażenia dróg rodnych i moczowych matki,
• zatrucie ciążowe lub zakażenie wewnątrzmaciczne,
• niewydolność łożyska lub jego nieprawidłowe ułożenie, krwawienia z łożyska przedwcześnie odklejonego,
• choroby przewlekłe przyszłej mamy (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość, choroby serca, zaburzenia pracy tarczycy, wątroby, nerek),
• wiek matki poniżej 20 roku życia i powyżej 40 lat.

Przedwczesny poród mogą wywołać także: palenie papierosów, spożywanie alkoholu, narkotyki, złe odżywianie, stres, nadmierny wysiłek fizyczny. Często zdarza się jednak tak, że mama nie ma żadnych problemów zdrowotnych, prowadzi zdrowy tryb życia, ciąża rozwija się prawidłowo, jednak biologia i matka natura decydują o wcześniejszym przyjściu na świat dziecka.

Kondycja dziecka przedwcześnie urodzonego zależy od wielu czynników, takich jak: wrodzonej wydolności genetycznej dziecka, jego masy urodzeniowej, przebiegu ciąży czy poziomu opieki medycznej po narodzinach.

Do głównych problemów zdrowotnych noworodków przedwcześnie urodzonych możemy zaliczyć:

• wady wzroku (retinopatia wcześniacza, czyli patologia naczyń krwionośnych siatkówki oka). Niewyleczona retinopatia może prowadzić do upośledzenia widzenia i ślepoty, dlatego konieczne są częste badania okulistyczne, szczególnie w 4., 8. i 12. tygodniu życia. Dzięki postępowi medycyny uszkodzenia wzroku leczy się za pomocą zabiegów laserowych;
• wady serca, takie jak: szmery, niewydolność serca, niskie ciśnienie krwi,
• zaburzenia oddychania i niewydolność oddechową - wcześniaki mają niedobór surfaktantu, czyli substancji odpowiadającej za sprawność pęcherzyków płucnych. Płuca dziecka są jeszcze niedojrzałe i często oddycha za nie respirator. W sytuacji zagrożenia przedwczesnym porodem mamom podaje się hormony sterydowe, przyspieszające dojrzewanie płuc. Sztuczna wentylacja i długotrwała tlenoterapia mogą spowodować także uszkodzenia w płucach, zwane dysplazją oskrzelowo-płucną;
• zaburzenia ze strony układu krwionośnego - u wcześniaków często występuje niedokrwistość spowodowana zbyt małą liczbą erytrocytów przez niedobór erytropoetyny, czyli hormonu stymulującego ich wytwarzanie;
• uszkodzenia narządu słuchu spowodowane koniecznością przebywania w inkubatorze, zakażeniem czy będące skutkiem powikłania w trakcie leczenia;
• zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego - u wcześniaków z bardzo niską masą urodzeniową często dochodzi także do krwawień śródczaszkowych. Naczynia krwionośne w wewnętrznej części mózgu wcześniaka są szczególnie wrażliwe i delikatne na zmiany przepływu krwi. Gdy pękają często występuje krwawienie w pobliżu lub wewnątrz komór mózgu, którym towarzyszy zwiększone ryzyko powikłań. Znaczne i rozległe krwawienia mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń centralnego układu nerwowego, a nawet do śmierci noworodka. W pierwszych miesiącach życia, u dzieci przedwcześnie urodzonych, można zaobserwować opóźnienia w rozwoju i zaburzenia psychoruchowe. Mogą pojawić się zaburzenia koncentracji, trudności z czytaniem i mówieniem, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wcześniaki mogą być bardziej impulsywne i nadpobudliwe. Wraz z dorastaniem różnice te szybko się zacierają i większość wcześniaków rozwija się prawidłowo. Holenderskie badania naukowe wykazały, że wcześniaki w wieku 19 lat mają podobny iloraz inteligencji w porównaniu do swych rówieśników;
• martwicze zapalenie jelit - w obrębie jelita cienkiego u wcześniaka mogą występować zmiany niedokrwienno- martwicze. Często wcześniak cierpi na nietolerancję pokarmową, wzdęcia okolicy podbrzusza, tkliwość powłok brzusznych, zaleganie treści pokarmowych i mas kałowych, wymioty. Zwykle wcześniaki są karmione przez sondę lub drogą dożylną za pomocą kroplówek;
• zaburzenia układu odpornościowego - dziecko otrzymuje przeciwciała od matki pod koniec ciąży, dlatego odporność u wcześniaków jest niewykształcona i malec szybko łapie infekcje. Wcześniaki częściej zapadają także na choroby przewlekłe: alergię, cukrzycę, choroby układu krążenia.

Rodzice wcześniaków mają mniej czasu na przygotowanie się do nowej roli rodzica. Zamiast zdrowego noworodka, którego mamy karmią, noszą i przewijają, zderzają się z szybą inkubatora. Ciepłe i bezpieczne myśli na temat macierzyństwa zostają wyparte przez strach, lęk o życie dziecka, żal, poczucie bezradności i niesprawiedliwości, a często poczucie winy. Po powrocie ze szpitala rodzice wracają do pustego mieszkania i zamiast budzącego ich płaczu dziecka słyszą w nocy budzik, by odciągnąć pokarm i następnego dnia jadą na oddział zostawić pokarm dla dziecka. Są bezradni - nie mogą pomóc swojemu dziecku, są zdani tylko na personel medyczny i specjalistyczną aparaturę. Rodzice wcześniaków powinni patrzeć na dziecko takim, jakie ono jest. Czarne scenariusze i wizje „co by było, gdyby” albo „dlaczego” na pewno nie pomogą ani im ani dziecku. Rodzice uczą się cierpliwości i pokory, cieszą z drobnych sukcesów, bowiem wcześniakom nic nie przychodzi naturalnie. Pierwsze kroki, karmienie, mówienie, poprzedzone są często długą rehabilitacją. Rodzice uczą się skupiać na tym, co jest tu i teraz - nie snują dalekich planów - po prostu biorą życie takim, jakie jest.

Dziecko po urodzeniu zostaje od razu umieszczone w inkubatorze, a jego ciało otoczone zostaje przez aparaturę medyczną: kabelki, opatrunki i rurki. Często wcześniakom zakrywa się oczy, aby nie dopuścić do retinopatii. Te zabiegi mają pomóc stworzyć dziecku najbardziej optymalne warunki, które mogłyby być podobne do tych w brzuchu mamy. Jeśli tylko jest taka możliwość, zaleca się karmienie dziecka jedynie naturalnym mlekiem kobiecym, które jest najbardziej optymalnym źródłem pożywienia. Warto, aby noworodek miał codzienny kontakt z matką, nawet zza szyby inkubatora. Dzieci, mając mamę blisko, szybciej dochodzą do zdrowia i lepiej się rozwijają. Aby zapewnić prawidłowy rozwój wcześniaków, niezbędna jest rehabilitacja. Dzieci powinny być objęte opieką lekarską w przychodni dla wcześniaków i być poddawane zabiegom fizykoterapii i masażom. Gdy dziecko ma stwierdzone powikłania kardiologiczne, okulistyczne czy neurologiczne, powinno być dodatkowo objęte opieką w odpowiednich poradniach specjalistycznych. Warto stymulować rozwój psychoruchowy noworodka. Większość ćwiczeń rehabilitacyjnych jest zalecana w warunkach domowych, dlatego istotne jest zaangażowanie mamy. Gdy wcześniak jest zdolny do samodzielnego oddychania i waży co najmniej 1500 gr, warto stosować metodę kangura. Na nagim brzuchu mamy umieszcza się noworodka. Główka dziecka powinna spoczywać między piersiami mamy, aby malec samodzielnie próbował ssać pokarm. Bezpośredni kontakt z mamą daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i bliskości. Oddech mamy pobudza pracę płuc dziecka, wyrównuje oddech i rytm pracy serca. Badania wykazały, że wcześniaki leczone metodą kangura dwukrotnie szybciej rosną i przybierają na wadze, dzięki czemu szybciej mogą opuścić szpital.

Współczesne położnictwo i specjalistyczna aparatura medyczna robią bardzo dużo, aby wcześniactwo było jedynie przejściowym doświadczeniem, o którym rodzice i dziecko szybko zapomną. Wcześniaki mogą prawidłowo się rozwijać i dogonić swoich rówieśników. Wielu słynnych artystów i naukowców urodziło się jako wcześniaki, a np. Albert Einstein i Isaac Newton rozwinęli nawet swój geniusz. Warto pamiętać, że wcześniaki mają szanse dokonać wielkich rzeczy i długo żyć w dobrym zdrowiu.