Ziołolecznictwo nie jest medycyną alternatywną - list otwarty

Pana doktora oburza fakt, że „diagnozowani pacjenci po wykryciu w ich krwi pasożytów i grzybów nie otrzymują produktów leczniczych przeciwpasożytniczych czy przeciwgrzybiczych”, myśląc najpewniej o preparatach syntetycznych, „a preparaty biologiczne” i tu wymienia „produkty homeopatyczne, różne zioła i probiotyki”.

Zdaję sobie sprawę, że w edukacji przyszłych lekarzy nie ma przedmiotu dotyczącego stosowania ziół w terapii, poza kilkoma godzinami na przedmiocie farmakologia, która nie specjalizuje się w tzw. produkcie leczniczym roślinnym. Nie jest więc winą lekarzy, że mają lukę w wykształceniu. Są pewne próby dotarcia do przyszłych lekarzy przez wprowadzanie zajęć fakultatywnych dla studentów Wydziału Lekarskiego z zakresu leku roślinnego (UM w Poznaniu). Fakultet to niestety tylko 15 godzin, co jest niewystarczające, nie obejmuje wszystkich studentów i nie kończy się egzaminem. Oczywiście lekarze mogą zdobywać wiedzę samodzielnie, korzystać z kursów, studiów podyplomowych. I właśnie ci lekarze, po odbyciu odpowiednich szkoleń, wykorzystują nabytą wiedzę do pomagania chorym ludziom, co nie podoba się władzom, gdyż nie są to metody konwencjonalne. Stosowanie ziół w chorobach przewlekłych, tzw. cywilizacyjnych ( łącznie ze spersonalizowaną dietą) jest w dalszym ciągu niedoceniane przez lekarzy. „W ciężkich przypadkach ratujemy życie, a w przewlekłych rujnujemy zdrowie” - mówi lekarz Józef Kropp, specjalizujący się w medycynie ekologicznej (autor podręcznika „Elementarz medycyny ekologicznej”). Społeczeństwo się starzeje, żyjemy dłużej, wymagane są więc terapie długoterminowe, bezpieczne, ale też skuteczne, co niewątpliwie zapewnić mogą terapie ziołowe.

Najczęściej różnych metod, nie popieranych przez tzw. medycynę akademicką, poszukują pacjenci, którzy są rozczarowani wynikami leczenia, traktowaniem ich przez system medyczny, brakiem empatii, pozostawieniem ich samym sobie, bez pomocy, szczególnie w chorobach tzw. nieuleczalnych.

Tak, jak sam doktor Lubecki stwierdza: „czasami metodami medycyny naukowej nie możemy pomóc, nie jesteśmy wszechmocni” i dalej: „jest to skutek naszych niepowodzeń w zakresie zwalczania hochsztaplerstwa i oszustów medycyny alternatywnej”. Zioła nie są przecież żadną alternatywą, a częścią medycyny i farmakologii o wielowiekowej tradycji potwierdzającej skuteczność i bezpieczeństwo, nawet jeżeli nie wszystkie mają badania kliniczne, a należą do grupy preparatów tzw. tradycyjnych. Czy nie korzystniej byłoby, zamiast tracić cenny czas na walkę z „czarami”, pochylić się wspólnie nad chorym człowiekiem, nie przeszkadzać lekarzom w stosowaniu metod i legalnych preparatów, które uważają za optymalne w danym przypadku.

Na początek wystarczyłoby zreformować program nauczania i wypełnić lukę w wiedzy przyszłych lekarzy, lub dofinansowywać udział we wskazanych studiach podyplomowych, a przynajmniej zachęcać do uczestnictwa. Profesor Andrzej Matyja, aktualny Prezes NRL, w wywiadzie-GL.8, 2018:str 8-9, deklaruje promowanie lekarzy, realizujących obowiązek dokształcania się. Mogę zrozumieć fakt, że program edukacyjny lekarzy jest przeładowany, jednakże powszechna w terapii tzw. medycyna naturalna wymusza na lekarzach to, aby mieli swoje zdanie na jej temat. Nie może ono się opierać o arbitralne, często niestety podszyte arogancją sformułowania. Ta wiedza powinna opierać się na podstawach naukowych i powinni ją przekazywać znawcy tematu.

Luka w wykształceniu lekarzy została zauważona przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej, który w rozporządzeniu z dnia 7.08.2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, ustanawia zawody: zielarz – fitoterapeuta (kod 323012, zakwalifikowany do grupy 32, tj. średniego personelu do spraw zdrowia, obok m.in. homeopatów (kod 323005) i naturopatów (323009). Zielarz fitoterapeuta ma doradzać i stosować w celach terapeutycznych zioła stosowane w medycynie niekonwencjonalnej (naturalnej); podejmować terapie alternatywne, pozyskiwać, przechowywać i sprzedawać zioła, wyroby zielarskie, kosmetyczne oraz suplementy diety; we współpracy z farmaceutami i lekarzami poszukiwać i poznawać nowe właściwości roślin leczniczych; określać dawkowanie sporządzanych z nich preparatów, działania niepożądane oraz ich interakcje z lekami syntetycznymi. Oczywiście z określeniem, że zioła to medycyna niekonwencjonalna, nie mogę się zgodzić, ale chciałam zacytować tekst w możliwie oryginalnym brzmieniu.

Działania terapeutyczne to także między innymi terapia dietą, ziołami i preparatami roślinnymi. Pojęcie medycyny alternatywnej jest niesłuszne. Ogromny postęp nauk medycznych, myślę o farmakognozji, udowadnia, że surowce roślinne, zarówno te mające status produktów roślinnych leczniczych, jak i te wykorzystywane do suplementacji diety, stanowią element komplementarny terapii, mogą ją z powodzeniem uzupełniać, ale nie są żadną alternatywą. W zależności od zdiagnozowanej dolegliwości dominujące w terapii mogą być leki syntetyczne, ale często to właśnie terapia z użyciem produktów roślinnych odgrywa podstawową rolę, np. w przypadku chorób gastroenterologicznych. Ale nie tylko. Nawet takie autorytety, jak prof. Jerzy Szaflik, były konsultant krajowy ds. okulistyki, sugeruje w swoich pracach potrzebę suplementacji luteiną i zeaksantyną w przypadku zwyrodnienia siatkówki związanego z wiekiem. Oba te karotenoidy są oczywiście pochodzenia roślinnego. Szereg leków na rynku to substancje izolowane z roślin bądź syntetyczne, ale dla których związek roślinny był substancją modelową, niektóre są modyfikacją substancji roślinnych.

Najłatwiejsze jest negowanie różnych terapii, zasłaniając się przy tym stwierdzeniem, że nie jest to EBM (Evidence Based Medicine). Liczne artykuły wskazują jednak na niedoskonałości metod badań klinicznych, oceny wyników tych badań (np. Szafraniec SI, Sakowska IE: Błędy w interpretacji dowodów klinicznych, Farmakoekonomika 3/2004), podawanie wyników nie w wartościach bezwzględnych, z których nie wynikają korzyści, a względnych. „Zazdroszczę” też doktorowi Lubeckiemu pewności siebie. Ja, im dłużej zgłębiam tematyzwiązane z ziołami, uzmysławiam sobie, jak mało wiem i z wielką pokorą odnoszę się do wiedzy, solidaryzując się z Hipokratesem, który mówił: „...wiara w to, że się wie, jest ignorancją...”, ale też z Sokratesem: „Wiem, że nic nie wiem”. Przecież nasza wiedza nie jest absolutna. Należy liczyć się z tym, że za kilka czy więcej lat dzisiejsze poglądy mogą zostać uznane za błędne i odwrotnie, to, co jest uważane za błędne, zdobędzie status prawdy. Bez wchodzenia w szczegóły, twierdzenie Bayesa, zasada Heisenberga i dowód Gödla zakwestionowały zdolność metod naukowych do docierania do prawdy, ukazując, że potęga nauki ma swoje ograniczenia.

Coraz częściej słyszymy o różnych nieprawidłowościach, zaniedbaniach, a nawet lekceważeniu pacjenta, przekładających się na liczbę wytaczanych lekarzom spraw sądowych (Biuletyn Informacyjny Wielkopolska Izba Lekarska. 5 (280) 2018, str. 17) i ma to tendencję zwyżkową. Hipokrates mówił: „najpierw słowo...”. Może tego słowa brakuje pacjentom, którzy szukają go u „hohsztaplerów”, jak doktor Lubecki określa tych, którzy zajmują się tzw. medycyną niekonwencjonalną.

Korzystając z okazji odniosę się też do fragmentu artykułu (Gazeta Lekarska. 02, 2015), w którym ówczesny Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej Maciej Hamankiewicz stwierdza: „Z radością przyjąłem wyrok Sądu OKiK dotyczący homeopatii ...” i dalej: ”istotą sprawy jest brak naukowych dowodów potwierdzających terapeutyczną skuteczność produktów homeopatycznych”. Nie jestem specjalistą w tej dziedzinie, ale w bazie Pub Med cytowane są liczne artykuły mówiące o korzystnym działaniu preparatów homeopatycznych.

Stwierdzenie doktora Macieja Hamankiewicza, że „dopuszczenie do obrotu preparatu homeopatycznego nie może wnosić o jego skuteczności” można odnieść też do pozostałych grup produktów leczniczych. Przecież nawet jeżeli produkty lecznicze zostały (na podstawie badań klinicznych) dopuszczone do obrotu, bywają wycofywane ze względu na toksyczność. Nie chcę sięgać daleko w przeszłość, ale ostatnio w UE zostały wycofane preparaty zawierające flupirtynę, gdyż zwiększają ryzyko uszkodzenia wątroby, chociaż myślę, że powód w rzeczywistości musi być bardzo poważny. „Większość preparatów onkologicznych zarejestrowanych przez Europejską Agencję Leków w latach 2009-2013 trafiła na rynek pomimo braku jednoznacznych dowodów na to, że wydłużają życie lub podnoszą jego jakość u chorych na nowotwory – sugerują autorzy raportu opublikowanego na łamach BMJ”. I tą ostatnią wiadomość przeczytałam właśnie na łamach Gazety Lekarskiej.

Wiedząc, jakim wielkim przeciwnikiem tzw. „metod niekonwencjonalnych” jest doktor Hamankiewicz, z niekłamanym zdziwieniem, a wręcz z niedowierzaniem, przeczytałam z nim wywiad zatytułowany Różne pory roku (Gazeta Lekarska. 5. 2018, str. 6-8). Na pytanie, z czego pan doktor jest dumny jako Prezes NRL w latach 2010-2018 odpowiada, że z wyroku Trybunału Konstytucyjnego (dotyczył klauzuli sumienia), który umacnia znaczenie wolności zawodu lekarza. „Przekonanie, że leczę zgodnie z sumieniem i to sumienie oparte jest na prawie, jest dla wielu lekarzy bardzo ważne”, mówi doktor Hamankiewicz. Praktyka wygląda inaczej. Lekarz, który (myślę, że zgodnie ze swoją wiedzą i sumieniem) stosował w latach 2006-2014 chelatacje u około 500 osób (nie znalazłam informacji czy pomagał, czy komuś zaszkodził) otrzymał karę nagany, a sprawa ma ciąg dalszy (Gazeta Lekarska. 4. 2018, str. 36).

Nie mogę nie wspomnieć o doktorze Konstantym Radziwile, byłym już Ministrze Zdrowia (autorze artykułu opatrzonego ilustracją „straszydła” o blasku księżyca, Homeopatia dołem, Gazeta Lekarska, 02, 2015, str. 44-45), który za główny cel swojej działalności obrał walkę z homeopatią.

W artykule niezwykle wyważonym, bez niepotrzebnych emocji, popartym cytowanym piśmiennictwem, pt. Spór o homeopatię (czyli o władzę nad rynkiem) (Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny: 2016 | 5 | 8 | 111-121) pan Jarosław Sroczyński, prawnik i ekonomista, partner w kancelarii Markiewicz & Sroczyński, pisze: „Naczelna Rada Lekarska zwalcza homeopatię na płaszczyźnie generalnej, a nie poprzez piętnowanie ewentualnych przypadków błędów w sztuce lekarskiej, popełnianych przez lekarzy w wyniku stosowania leków homeopatycznych. Takie działanie byłoby w pełni zrozumiałe i zgodne z interesem publicznym realizowanym przez samorząd zawodowy lekarzy. Tymczasem Naczelna Rada Lekarska zdaje się w sprawie homeopatii rozumieć swoją rolę jako gremium wskazujące lekarzom, jak należy leczyć, a pacjentom, jakich leków nie stosować”. Oczywiście można rozszerzyć tę opinię na inne działy medycyny naturalnej. Solidaryzuję się w pełni z wypowiedzią Jarosława Sroczyńskiego.

W odróżnieniu od doktora Krzysztofa Lubeckiego nie chciałabym nikogo zdenerwować, tylko zwrócić się z apelem, aby specjaliści różnych działów medycyny wspólnie zastanowili się nad jej przyszłością i rozwiązaniami najlepszymi dla pacjenta.

Mój list świadczy o tym, że nie mogę przejść obojętnie nad tonem wypowiedzi pana Lubeckiego i innych lekarzy i solidaryzuję się z tymi, którzy, chcąc pomóc pacjentom, stosują metody, które uważają za słuszne, zgodnie ze swoim sumieniem, żyjąc w strachu, że, wykorzystując legalne preparaty, mogą zostać pozbawieni prawa wykonywania zawodu. Myślę, że większym „przestępstwem” jest nie zastosowanie metody, która mogłaby pomóc pacjentowi, tylko dlatego, że nie ma jej w rejestrze akceptowanych procedur. Zaręczam, że moje poglądy nie są odosobnione.

Wyjaśniam, że od szeregu lat regularnie czytam Gazetę Lekarską. Po ukończeniu Wydziału Farmaceutycznego (kierunek zielarski) na Akademii Medycznej w Poznaniu (aktualnie Uniwersytet Medyczny) pracowałam nieprzerwanie w Katedrze Farmakognozji w Poznaniu, zdobywając kolejne stopnie i tytuły naukowe, a w latach 1997 – 2014 pełniłam funkcję kierownika katedry. Jestem też członkiem Zarządu Sekcji Fitoterapii Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Jednym słowem, całe moje zawodowe życie poświęciłam ziołom, wiąc uważam się za upoważnioną do wyrażania opinii na ich temat.

Prof. dr hab. nauk farmaceutycznych
Irena Matławska

Poznań 28.05.2018