Zdrowiu publicznemu poświęciłem niemal pięć dekad swojego życia w zawodzie lekarza, będąc wiernym decyzji podjętej tuż po uzyskaniu dyplomu, kiedy to – według znawców tematu – jako jedyny w historii absolwent medycyny dobrowolnie zabiegałem o zatrudnienie w służbie sanitarno-epidemiologicznej.
Od początku kariery lekarskiej podejmowałem wyzwania organizacyjne, mogłem w zawodzie rozwijać zdolności decyzyjne, negocjacyjne i motywacyjne nabyte w studenckim ruchu turystycznym, tworząc przy tym skuteczne narzędzia prawne, wdrażając je i kontrolując ich wykonanie przez wielodyscyplinarne zespoły pracownicze.
Doświadczenie współpracy służby sanitarno-epidemiologicznej, lecznictwa, weterynarii i podmiotów gospodarczych w zakresie zwalczania szalejących wówczas epizoocji wścieklizny i brucelozy, posłużyło mi do stworzenia ogromnych i szczelnych systemów świadczeń zdrowotnych dla osób zagrożonych tymi antropozoonozami, przy czym stworzone przeze mnie dolnośląskie wytyczne ws. zapobiegania wściekliźnie u ludzi po krótkim czasie uzyskały rangę krajową. Pod kierunkiem wybitnych lekarzy epidemiologów uczestniczyłem w zwalczaniu epidemii leptospiroz i salmoneloz w woj. wrocławskim i największej w Polsce epidemii wirusowego zapalenia wątroby typu A w Bieszczadach. Już kilka lat po dyplomie na co dzień kierowałem Oddziałem Statystyki, Informacji i Zwiadu Epidemiologicznego (Opracowań Epidemiologicznych) pełniącego funkcję met-orgu w strukturze Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu (WSSE), wykonującej w bezpowrotnie minionym okresie swojej świetności liczne, unikatowe i nowatorskie zadania krajowe. Wraz z podległym zespołem kilkunastu informatyków obsługujących komputery Odra 1305 podejmowałem pionierskie kroki z zakresu informatyzacji ochrony zdrowia, tworząc m.in. kartę kontroli sanitarnej z elementami kontroli czasu pracy kontrolera. Ferment niepodległościowy końca lat 70. XX w. uniemożliwił kontynuację programu postrzeganego jako dyscyplinujące zagrożenie dla nieetycznych kontrolerów. W tym pamiętnym czasie jako delegat lekarzy zatrudnionych w Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. wrocławskiego należałem do grupy reaktywującej izby lekarskie. Nadzieje na oczyszczenie środowiska lekarskiego nie zostały spełnione do dzisiaj. Z pobudek patriotycznych do NSZZ SOLIDARNOŚĆ wstąpiłem na pierwszy apel. Nadal są aktualne postulaty mojego wystąpienia podczas obrad związkowców w Gdańsku, w szczególności dotyczące odpowiedzialności Państwa Polskiego za zaniedbania w zakresie eliminacji lub minimalizacji zagrożeń zdrowia.
W stanie wojennym, dzięki podpisanemu wcześniej kontraktowi z PHZ „Polservice”, mogłem wyjechać do pracy w Kenii, gdzie w ramach kontraktu z Ministerstwem Zdrowia Republiki Kenii na stanowisku konsultanta ds. epidemiologii Prowincji Centralnej prowadziłem badania w zakresie epidemiologii klinicznej dotyczące skuteczności rozmaitych reżimów terapeutycznych w postępowaniu w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej z podejrzanymi o choroby weneryczne. W tym celu przy szpitalu Prowincji Centralnej w Nyeri zorganizowałem przychodnię chorób przenoszonych drogą płciową, gdzie przyjmowałem po kilkuset pacjentów dziennie. Zgodnie z autorskim standardowym protokołem obok badania lekarskiego, wykonywałem diagnostykę mikroskopową materiału pobranego od każdego pacjenta, przydzielając różne schematy lecznicze kolejnym pacjentom z tym samym rozpoznaniem opartym tylko o badanie fi – zykalne i mikroskopowe, gdyż pomimo prawidłowego pobierania i transportu próbek wyniki posiewów wykonywanych w szpitalnym laboratorium były błędne, tym samym bezwartościowe. Wobec rozpowszechnionej już wtedy i narastającej antybiotykooporności rzeżączki na penicylinę i pochodne moje badania przyczyniły się do wprowadzenia cefalosporyn jako leku pierwszego rzutu. W wyniku starannego stosowania ochron osobistych (rękawice, maska twarzowa, kalosze), pomimo nadzwyczajnego obciążenia pracą uniknąłem zakażenia HIV (jeszcze wtedy nie było wiadomo, że slim disease, pol. choroba chudych, to HIV/AIDS). W ramach prewencji chorób wenerycznych prowadziłem intensywną oświatę zdrowotną, która w pierwszej dekadzie XXI w. dała początek mojemu programowi GIMMI – GIVE ME A HAND, GIVE ME YOUR HAND – opartemu na edukacji rówieśniczej programowi zapobiegania AIDS dla Afryki Wschodniej i Południowej.
Czteromiesięczny urlop wykorzystałem jako lekarz bardzo licznej załogi (w tym HARMONIA Twoje zdrowie, Twoja o MARZEC / KWIECIEŃ 2022 dpowiedzialność | 63 OSOBOWOŚĆ BRANŻY takich celebrytów jak John Guillermin – reżyser, Pascualino de Santis – zdjęcia), aktorów (w tym gwiazd kina amerykańskiego, jak Tanya Roberts, Elizabeth of Toro, Ted Wass) i setek statystów z plemienia Samburu obecnych na lokalizowanym dosłownie w pustyni i w puszczy wędrownym wokół równika i pod Kilimandżaro planie filmowym filmu „Sheena, Queen of the Jungle” produkcji Columbia Pictures. Był to pierwszy fi lm tak wielkiego formatu zrealizowany w całości w Afryce. Niebywałe doświadczenie zawodowe w wyniku podjęcia w pojedynkę przez młodego wtedy lekarza tak ambitnego wyzwania było i jest dla mnie do dzisiaj zachętą do nieuchylania się od najtrudniejszych zadań służących zdrowiu i życiu ludzi.
Po pojawieniu się pierwszych zapowiedzi zniesienia stanu wojennego powróciłem do kraju, nie wiedząc, że junta Jaruzelskiego jedynie umacnia swoją pozycję. Napotkałem odmowę zatrudnienia na poprzednim stanowisku kierownika met-org’u, więc przeniosłem się do Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego, Wojewódzkiej Przychodni Skórno-Wenerologicznej, gdzie powierzono mi zadanie zorganizowania referencyjnej Poradni Chorób Alergicznych Skóry dla pacjentów z całego Dolnego Śląska.
Nową poradnią kierowałem przez niemal cztery lata, konsultując pacjentów poddawanych testom alergicznym, a także raz w tygodniu wykonując zabiegi z zakresu chirurgii dermatologicznej. W ramach Polskiego Czerwonego Krzyża rozwinąłem szeroką kampanię informacyjną w zakresie zapobiegania AIDS, byłem autorem zestawu 10 ulotek pomimo specyfi cznej treści wywieszanych w gablotach kościołów za zgodą ks. Adama Dyczkowskiego, biskupa pomocniczego wrocławskiego, ówczesnego krajowego duszpasterza młodzieży akademickiej. Wraz z pielęgniarką pracującą w moim prywatnym gabinecie lekarskim, nagrałem na dwa głosy automatyczną informację telefoniczną o AIDS, pierwszą na wschód od Łaby, tel. Wrocław 958. Działalność w tym zakresie przyniosła mi później wybór na Prezesa Zarządu Wojewódzkiego PCK. Korzystając ze zmian politycznych końca lat 80., powróciłem do pracy w WSSE we Wrocławiu, gdzie objąłem stanowisko Kierownika Sekcji Szczepień uwzględniające planowanie szczepień ochronnych, dostarczanie szczepionek zakładom opieki zdrowotnej, nadzór nad zachowaniem łańcucha chłodniczego, wykonawstwem programu i weryfi kację powikłań poszczepiennych.
Rok 1991 przyniósł mi najwyższy awans zawodowy dostępny epidemiologowi. Do pierwszego powojennego rządu wolnego od komunistycznych dygnitarzy zostałem powołany jako Główny Inspektor Sanitarny, zgodnie z ówczesnym brzmieniem ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej – zastępca ministra zdrowia ds. sanitarno-epidemiologicznych w strukturze Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej – Podsekretarz Stanu. Funkcję tę pełniłem w trzech rządach (J. Bieleckiego, J. Olszewskiego, H. Suchockiej). Po wyborach w 1993 r. byłem jednym z pierwszych wiceministrów, których odwołali komuniści powracający do władzy. Stanowi to zaszczyt dla mnie i mojej rodziny. Zwłaszcza, że przedstawiciel „lewicy”, minister zdrowia R. J. Żochowski jako powód odwołania w pierwszej i ostatniej rozmowie podał „zbyt wielu Pan Minister wyrzucił z pracy naszych towarzyszy”. Zaiste, wśród tych towarzyszy byli nie tylko złodzieje mienia publicznego, skorumpowani bądź leniwi inspektorzy, ale i tacy, którzy w stanie wojennym przykładali pistolet do głowy związkowcom SOLIDARNOŚCI. Mściwy cień SB nie opuszcza mnie od tamtego czasu. Jednak we współpracy dużej grupy entuzjastów zdrowia publicznego udało mi się wiele uczynić dla dobra narodu na zajmowanym stanowisku. Podjąłem nowe kierunki w postaci zdrowia środowiskowego (w tym medycyny środowiskowej, która zajmuje się zapobieganiem, rozpoznawaniem i leczeniem następstw skażenia środowiska) rozwijane przez Instytut Higieny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, promocji zdrowia, zwłaszcza w formie zdrowotnej edukacji rówieśniczej młodzieży „Sami Sobie”, skuteczne działania na rzecz ograniczenia ryzyka zakażeń wewnątrzzakładowych zarówno u pacjentów, jak i pracowników, aktywne zapobieganie następstwom palenia tytoniu, łącznie ze stworzeniem zrębów pierwszej ustawy antytytoniowej. Inicjatywa zorganizowania i nadzorowanie Krajowego Biura ds. AIDS i Krajowego Biura ds. Narkomanii, Centrum Diagnostyki i Terapii AIDS, uzgodniony ze wszystkimi resortami Narodowy Program Zdrowia 1993 uzupełniały codzienną pracę w postaci kierowania ogromną liczbą 22 000 pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej podległych mi w pionowym systemie zarządzania powiatowymi i wojewódzkimi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, będącymi zakładami opieki zdrowotnej. Odpowiadając za etykę i pragmatykę zawodową kadr, fi rmując własnym nazwiskiem ich poczynania, podpisując decyzje zaskarżalne do Naczelnego Sądu Administracyjnego, chętnie korzystałem z drugiego względem służbowego kanału informacji o poczynaniach pracowników san-epidu w zakresie nadzoru i kontroli w setkach tysięcy obiektów objętych nadzorem. Tu pomocą służyli mi związkowcy NSZZ SOLIDARNOŚĆ. W zakresie inicjatywy legislacyjnej praca podległych mi zespołów fachowców zaowocowała m.in. nowoczesnym na tamte czasy, kluczowym normatywem, jakim było Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 września 1992 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. 1992 nr 74 poz. 366). Pomimo akceptacji przez wojewodów, rozporządzenie to obwoływane jako niewykonalne było w następnych latach wielokrotnie uchylane, zamieniane przez kolejne o złagodzonych rygorach, z oczywistą stratą dla pacjentów i personelu medycznego. Podobnie przez chaos lobbingu i prywaty tamtych lat z trudem przebijały się interesy zdrowotne Polaków. Związkowcy SOLIDARNOŚCI jako parlamentarzyści i/lub najwyżsi urzędnicy państwowi szukali często tylko osobistych i partyjnych korzyści. Moja lekarska służba w tym czasie doczekała się barwnego opisu w formie trzech artykułów autorstwa dr. Karin Chopin zamieszczonych w prestiżowym tygodniku dla lekarzy British Medical Journal. Był to bodaj jedyny taki przypadek wyróżnienia polskiego lekarza na fachowym forum międzynarodowym: Letter from Poland #1: Karin Chopin, Letters from Poland, Too many advisers, not enough aid, British Medical Journal, 30 May, 1992; Letter from Poland #2: Karin Chopin, Letters from Poland, Pollution most foul, British Medical Journal, 6 June, 1992; Letter from Poland #3: Karin Chopin, Letters from Poland, Post-totalitarian medicine, British Medical Journal, 13 June,1992.
Po upływie trzymiesięcznego okresu płatnego powstrzymywania się od zatrudnienia w marcu 1994 r. podjąłem pracę w założonej przeze mnie fi rmie doradczej w Warszawie. Zostałem wybrany na prezesa Fundacji Zdrowie i Trzeźwość w Warszawie, mającej długie tradycje pomocy osobom i rodzinom z problemami alkoholowymi. Promocja stylu życia wolnego od alkoholu służyła zwiększeniu sprzedaży napojów bezalkoholowych. Wchodzące dopiero na polski rynek soki owocowe wymagały wsparcia marketingowego ze strony lekarza z autorytetem, stąd zostałem prezydentem nowo powstałej fundacji Polska Inicjatywa Konsumpcyjna (PIK). Czuwałem nad rzetelnością kryteriów i profesjonalnego systemu kwalifi kacji produktów sprzyjających zdrowiu do znakowania wyróżniającym w oczach konsumenta symbolem PIK, takich jak soki owocowe marki Hortex, czy przekąski owocowe. Należałem także do założycieli ugrupowania przemysłowego Krajowa Izba Gospodarcza Przemysł Rozlewniczy, w którym byłem wiceprezesem ds. zdrowia publicznego i z tego tytułu przedstawicielem polskiego przemysłu napojowego w zajmującej się m.in. bezpieczeństwem produktów Komisji Technicznej CESDA- UNESDA (Confederation of European Soft Drinks Associations – Union of Aerated Drinks Associations of EEC Countries). Na moje zaproszenie przybyli na pierwsze zebranie założycielskie delegaci fi rm tworzących ugrupowanie przemysłowe o obecnej nazwie Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców. Zarządzanie ryzykiem zdrowotnym i komunikowanie ryzyka zdrowotnego znajdowało zainteresowanie także wśród organów państwa, czego wyrazem było skromne dofi nansowanie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogólnopolskiej wielodyscyplinarnej konferencji stu specjalistów Instytutu Wody „Woda Zdrowa i Bezpieczna VII”, Nowy Targ, 16–18 października 2003 r. i powierzenie przez Głównego Inspektora Sanitarnego mojej fi rmie realizacji szkolenia (z funduszów unijnych) w zakresie informowania o ryzyku zdrowotnym związanym z jakością wody, 8–20 kwietnia 2007 r. Poza tym specjaliści z uczelni, instytutów naukowych i rozmaitych resortów chętnie uczestniczyli i zabierali głos, podczas organizowanych przez moją fi rmę sześciu krajowych konferencji ogólnopolskiego Stowarzyszenia Ochrony Zdrowia Konsumentów pod moją prezesurą, ośmiu ogólnopolskich wielodyscyplinarnych konferencji stu specjalistów Instytutu Wody „Woda Zdrowa i Bezpieczna” oraz licznych seminariów monografi cznych i konferencji prasowych. Materiały dostępne są w internecie. Po przejęciu władzy przez koalicję PO-PSL zapotrzebowanie na informację opartą o rzetelną wiedzę naukową spadło, nielegalny lobbing przyjął karykaturalne formy i monstrualne rozmiary.
W kwietniu 1996 r. przy stołecznej ulicy Marszałkowskiej założyłem niepubliczny zakład opieki zdrowotnej pod nazwą Medyczne Centrum Konsumenta, w którym przyjmowałem pacjentów wespół z twórcą polskiej szkoły alergologii skóry prof. dr. hab. med. Edwardem Rudzkim. Statutowym celem było prowadzenie badań epidemiologicznych dotyczących wpływu dóbr konsumpcyjnych na zdrowie i bezpieczeństwo konsumenta; gromadzenie danych do analiz i opracowań epidemiologicznych w zakresie oceny ryzyka, sterowania ryzykiem i informacji o ryzyku zdrowotnym dotyczącym przede wszystkim wpływu dóbr konsumpcyjnych na zdrowie i bezpieczeństwo konsumenta; szerzenie oświaty zdrowotnej w odniesieniu do całego społeczeństwa i poszczególnych osób, ich miejsca zamieszkania, pracy, nauki i wypoczynku oraz w odniesieniu do producentów i importerów dóbr konsumpcyjnych; zapobieganie powstawaniu chorób i urazów w wyniku spożywania i użytkowania dóbr konsumpcyjnych niewłaściwej jakości zdrowotnej lub niebezpiecznych dla zdrowia.
Wielostronne doświadczenie zawodowe pozwoliło mi wprowadzić pojęcie medycyny konsumenta. Medycyna konsumenta koncentruje się na dochodzeniu przyczyn alergii, zatruć, zakażeń i urazów w składzie żywności, napojów, kosmetyków, leków i innych produktów w usługach oraz w otaczającym środowisku. Sukces diagnostyczny pozwala wyeliminować czynnik szkodliwy oraz podjąć czynności naprawcze dotyczące nie tylko stanu zdrowia, lecz także sytuacji prawnej i materialnej pacjenta.
Do ważnych osiągnięć zawodowych zaliczam stworzenie projektu i wykonanie badania epidemiologicznego „Badanie pilotażowe nad chorobami alergicznymi układu oddechowego ŚWIDNICA 2003”. Jedna z form aktywności mojej fi rmy – prowadzenie badań terenowych według mojej autorskiej metodyki pod nazwą Health Surveys Poland posłużyło za uzasadnienie i otwarcie największego jak dotychczas badania epidemiologicznego w Europie, jakim było badanie „Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce” (prof. dr hab. med. Bolesław Samoliński, Uniwersytet Medyczny w Warszawie był dypozytorem grantu GSK GlaxoSmithKline). Wykonywałem także badania pro bono o charakterze szybkiej oceny epidemiologicznej (Rapid Epidemiological Assessment – RAE) dotyczące palących problemów społecznych jak np. „Wpływ przemysłowych ferm trzody chlewnej na zdrowie ludzi na terenie wsi Więckowice”, gmina Dopiewo, województwo wielkopolskie, 24–25 września 2003 r.
W kolejnym roku akademickim od 2005/2006 do 2008/2009 jako pracownik naukowo-dydaktyczny i nauczyciel akademicki prowadziłem wykłady, seminaria i ćwiczenia w Uniwersytecie Medycznym w Warszawie w szerokim wachlarzu tematów w dziedzinie zdrowia publicznego, takich jak: metody epidemiologiczne, zdrowie środowiskowe, nadzór sanitarny. Dysponując wiedzą, umiejętnościami i motywacją do skutecznej pracy na rzecz zdrowia publicznego, absolwenci mogliby służyć narodowi, gdyby doczekali dobrej zmiany.
Rozwijana przeze mnie wiedza naukowa zajmująca się czynnikami szkodliwymi, czyli noksologia (od łac. noxa – czynnik szkodliwy), uwzględnia szereg pomijanych zazwyczaj aspektów oddziaływania czynnika szkodliwego na człowieka, do których należy zróżnicowana podatność poszczególnych osób (rodzin) na czynnik szkodliwy występujący w pojedynkę lub wespół z innymi, wzajemnie potęgującymi niepożądane oddziaływanie na zdrowie. W noksologii za punkt wyjścia procesu diagnostycznego przyjmuje się przyczynę zgodnie z zasadą wyrażoną po łacinie słowami POSITA CAUSA, PONITUR EFFECTUS, czyli „gdy działa przyczyna, jest i skutek”. Ów skutek z powodu wyżej przedstawionego może być trudno uchwytny i wbrew popularnym oczekiwaniom często niemożliwy do wykazania w oparciu o zbadanie pojedynczego pacjenta, choćby najbardziej gruntowne. Trzeba wówczas przeprowadzić badania epidemiologiczne, czy to o charakterze prowadzonych przez moje zespoły szybkiej oceny epidemiologicznej (Rapid Epidemiological Assessment – RAE), czy też rozbudowanych i z tego powodu niezwykle kosztownych i bardzo podatnych na błędy w fazie projektowania badań populacyjnych.
Jednak niektóre zjawiska populacyjne są bardzo łatwo dostrzegalne, nie wymagają badań epidemiologicznych, a determinacji przy wprowadzaniu efektywnej prewencji chorób, niepełnosprawności i przedwczesnych zgonów. Bardzo niepokojąca sytuacja demografi czna i epidemiologiczna Polski, całej Europy i Afryki narasta od wielu dekad i obecny etap upadku znanej nam cywilizacji wprawdzie nie był przewidywalny przed dziesięciu laty, ale posługując się rozumowaniem noksologicznym łatwo dojść do wniosku, że najważniejszą, a przy tym najłatwiejszą do wyeliminowania/ zminimalizowania przyczyną obecnego kryzysu, są patologiczne zachowania w obszarze prokreacji. Moja defi nicja prokreacji jest następująca: aktywność seksualna polegająca na płodzeniu i rodzeniu potomstwa, któremu rodzice gwarantują bezpieczny i optymalny rozwój od poczęcia do osiągnięcia pełnej samodzielności.
W ramach wykonania ustaleń The John Snow East-West Sleza Summit Conference z 2004 r., w roku 2006 podjąłem etap wdrożeniowy projektu mojego autorstwa Virgins until Marriage – Civil Society Organization of the African Union and the European Union stworzonego w oparciu o zasady Międzynarodowego Towarzystwa im. Johna Snowa na rzecz zdrowego rozsądku w ochronie zdrowia publicznego (The John Snow International Society for common sense in public health). Elementy tego projektu od końca roku 2013 są wprowadzane w Polsce.
W latach 2016 – 2020 byłem zastępcą ds. medycznych dyrektora Dolnośląskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem obu stron nastąpiło z inicjatywy pracodawcy w ramach walki z lekarzami występującymi przeciwko podżegaczom, pomocnikom i egzekutorom ludobójstwa. Rejestr moich wystąpień przeciwko ludobójstwu jest prowadzony na stronie https://www.halat.pl/ i pochodnych, wśród których szczególnie istotne są dwie następujące: „Dr Hałat prowadzi epidemiologiczne dochodzenie ws. osobistej winy podżegaczy, pomocników i egzekutorów ludobójstwa” i „Związek Ofi ar – Związek pokrzywdzonych z osobistej winy podżegaczy, pomocników i wykonawców ludobójstwa”.
ZAINTERESOWANIA
Prezes Stowarzyszenia Ochrony Zdrowia Konsumentów (z okazji ćwierćwiecza SOZK w 2022 powołałem Radę Wszechstronnie Zdrowego Żywienia), Prezes Towarzystwa Ślężańskiego im. prof. Józefa Kostrzewskiego (odkrywcy Biskupina) Sulistrowiczki – Wrocław – Warszawa, turystyka górska (podczas studiów byłem uczelnianym prezesem Akademickiego Klubu Turystycznego, studenckim przewodnikiem sudeckim, organizatorem rajdów), publicystyka, fotografi a artystyczna.
